Podstawowe zasady gry w szachy

Gra toczy się na szachownicy 8×8 – to znaczy, że można wyróżnić osiem rzędów i osiem kolumn. W każdej kolumnie i w każdym rzędzie na przemian ułożone są białe i czarne pola. W szachach duże znaczenie ma numeracja pól, dlatego kolumny są oznaczone literami od a do h, a rzędy cyframi od 1 do 8.

Szachy to królewska gra, a partie rozgrywane pomiędzy szachowymi arcymistrzami budzą wiele emocji. Często też sytuacje na szachownicy w partiach rozgrywanych przez mistrzów są bardzo dokładnie analizowane – i w tym celu używa się zapisu szachowego. Zresztą każdy kto chociaż trochę polubi szachy i będzie chciał grać w nie częściej, szybko zrozumie jak przydatna jest znajomość zapisu szachowego.

W zapisie szachowym każde pole ma swój symbol, co pozwala dokładnie określić, w którym miejscu na szachownicy znajduje się figura albo pionek. Również każda figura ma swój symbol:

Jeżeli chcesz opisać innemu szachiście rozwój wydarzeń na planszy i widzisz, że biały król ruszył się na pole e2, wystarczy, że zapiszesz to w taki sposób: “Ke2”

Jeśli dochodzi do sytuacji, w której dwie takie same figury mogłyby zająć to samo pole, należy dodatkowo określić dokładnie figurę, czyli dodać kolumnę albo rząd, w której się ona znajduje. Wiemy, że np. obie białe wieże mogłyby znaleźć się na polu h4, wtedy trzeba dodatkowo zaznaczyć, że to wieża, która znajduje się w kolumnie “a” ma wykonać ten ruch, czyli zapiszemy to tak: “Wah4”.

Szachiści stworzyli też inne symbole, które ułatwiają zapisanie tego, co wydarzyło się na szachownicy:

♙ Pionek 

Jest najsłabszą bierką w szachach i może przesuwać się tylko do przodu. Przy pierwszym ruchu pionek może ruszyć się o jedno bądź dwa pola do przodu, natomiast przy kolejnych ruchach już tylko o jedno pole. Pionek bije tylko ukośnie.

Jeśli pionkowi uda się przejść przez całą szachownicę i dotrze on do końcowej linii po stronie przeciwnika, to możliwa staje się jego przemiana (promocja) w dowolną figurę szachową tego samego koloru – oprócz króla.

Zazwyczaj dochodzi do przemiany pionka w hetmana – hetman jest najsilniejszą figurą, dlatego też gracz najczęściej dąży do tego, aby mieć w swojej drużynie dodatkowego hetmana. Jednak zdarzają się sytuacje, w których ze strategicznego punktu widzenia, aby doprowadzić do zamatowania przeciwnika, korzystniej jest zdecydować się na przemianę pionka w inną figurę, np. w skoczka.

♚ Król

Kluczowa figura w szachach, która może poruszać się w każdym kierunku, ale tylko o jedno pole. Nie ma takiej sytuacji na planszy, w której biały oraz czarny król mogłyby się znaleźć obok siebie – musi dzielić je przynajmniej jedno pole odstępu.

Król nie może być zbity przez żadną z bierek przeciwnika – znajduje się na planszy od początku do końca każdej rozgrywki.

♜ Wieża

Porusza się po liniach prostych, poziomych oraz pionowych, o dowolną liczbę pól – pod warunkiem, że na jej drodze nie stoi inna bierka.

♝ Goniec

Na początku partii każdy z graczy ma po swojej stronie gońca stojącego na białym polu, czyli gońca białopolowego, oraz gońca stojącego na czarnym polu, czyli gońca czarnopolowego.

Każdy z gońców może poruszać się tylko po skosie o dowolną liczbę pól, o ile nie znajdują się na nich inne bierki. Goniec białopolowy może poruszać się jedynie po białych polach, a goniec czarnopolowy po czarnych.

♛ Hetman (Królowa)

Jest najsilniejszą figurą w szachach, może się poruszać jednocześnie tak jak porusza się wieża i goniec, tzn. pionowo, poziomo, jak również ukośnie. Może też przesuwać się, podobnie jak goniec i wieża, o dowolną liczbę pól.

Jak rozróżnić pola przeznaczone po obu stronach planszy dla króla i królowej?

Biała królowa zajmuje miejsce na białym polu, natomiast czarna królowa na czarnym polu.

♞ Skoczek (Koń)

Wykonuje ruchy w kształcie litery “L” – tzn. porusza się o dwa pola w linii prostej, poziomej albo pionowej, a potem skręca w lewo bądź w prawo o jedno pole. Skoczek jest jedyną figurą, która ma prawo w trakcie ruchu przeskoczyć inne bierki.

Podczas partii szachowej, w niektórych sytuacjach pionki i figury mogą wykonać szczególne ruchy. Jednym z nich jest bicie w przelocie.

Może je wykonać pionek, ale tylko pod pewnymi warunkami:

• pionek przeciwnika wykonał pierwszy ruch o dwa pola do przodu i w wyniku tego znalazł się na polu obok pionka, który wykona bicie w przelocie;
• pionek wykonujący bicie zajmuje to wolne pole, które ominął zbijany pionek (czyli pionek poruszający się o dwa pola do przodu);
• bicia w przelocie nie można odłożyć w czasie, korzystniej jest zdecydować się na przemianę pionka w inną figurę, np. w skoczka.

Jest to wyjątkowy ruch, który wykonują jednocześnie król i wieża tego samego koloru, a jego celem jest osłonięcie króla, czyli zapewnienie mu dodatkowej ochrony.

Podczas roszady król przesuwa się o dwa pola w kierunku wieży, a w trakcie tego samego ruchu wieża przemieszcza się nad królem w taki sposób, aby znaleźć się na polu po jego przeciwnej stronie

W zależności od tego, o ile pól przemieszcza się wieża, wyróżniamy długą albo krótką roszadę.

Warunki, które muszą być spełnione, aby wykonać roszadę:

• król i wieża uczestnicząca w roszadzie nie mogły wykonać żadnego ruchu od początku partii;
• pomiędzy wieżą a królem nie może znajdować się żadna inna figura;
• cała droga, którą przechodzi król podczas roszady nie może być atakowana przez przeciwnika – czyli atakowane nie może być pole, na którym król się znajduje, przez które przechodzi i na które się ostatecznie przemieści.

Wygrana w szachach polega na tym, aby zablokować króla przeciwnika w taki sposób, żeby nie był w stanie się obronić. Atak na króla nazywa się szachem, a jego cel to stworzenie takiej sytuacji, w której król byłby zagrożony zbiciem w kolejnym ruchu.

W takiej sytuacji, czyli kiedy król znajduje się w szachu, gracz może próbować się bronić i:

• uciec królem z pola, które jest szachowane;
• zasłonić go inną pionkiem bądź figurą;
• zbić tego pionka czy figurę, która atakuje króla.

Jeżeli gracz nie może obronić króla, oznacza to, że następuje mat, a gra jest skończona. Wygrywa ten, kto dał mata.

Nie zawsze rozgrywka szachowa kończy się zwycięstwem jednego z graczy – czasami na planszy zdarza się taka sytuacja, w której żaden z graczy nie jest w stanie ustawić mata, w szczególności jeśli:

na szachownicy zostaną tylko dwa króle;
na szachownicy oprócz króli zostanie tylko jedna figura: goniec albo skoczek.

Zdarza się również, że gracze wspólnie podejmują decyzję o zakończeniu gry remisem, chociaż mogliby kontynuować partię i oboje mają szansę na zwycięstwo.

Szczególnym rodzajem remisu jest pat. Następuje on wtedy, gdy jedna ze stron nie może wykonać żadnego prawidłowego posunięcia, a jednocześnie król tej strony nie jest atakowany.